Kalmthoutse Heide

De Kalmthoutse Heide wordt aangemerkt als een van de oorspronkelijkste en meest uitgestrekte natuurreservaten van Vlaanderen. Een zeldzaam overblijfsel van een eeuwenoud heidelandschap. Nu als het ware de ‘Achtertuin van Antwerpen’. Maar het gebied draagt ook de herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog, door de Zuiderburen als de Grote Oorlog aangeduid. We maakten een wandeling door dit bijzondere grensgebied.

Bondgenootschappen

We schrijven het begin van de 20e eeuw. Op 4 augustus 1914 overlopen Duitse soldaten België. Waarbij het niet zozeer om het grondgebied van onze Zuiderburen is te doen, maar om Frankrijk en om de hoofdstad Parijs. In 1891 waren Frankrijk en Rusland ertoe gekomen om bondgenoten te zijn. In die tijd was ‘Europa’ verdeeld door keizerrijken, koninkrijken, vorstenhuizen, hertogdommen en republieken. Keizer Willem ll en koning van Pruisen zag het bondgenootschap van Frankrijk en Rusland als een bedreiging, voorzag dat zijn rijk zowel vanuit het westen als het oosten aangevallen zou kunnen worden. Er waren ook spanningen in de Balkan, onder andere tussen Oostenrijk en Servië. Het dat maakte de situatie complex. Oostenrijk was een bondgenoot van de Duitse keizer, Servië van de Russische tsaar.

Neutraliteit teniet gedaan

België en Nederland hielden zich neutraal. Als er al een standpunt was, dan in een onafhankelijke opstelling. De Duitse legerstaf ontwikkelde een plan, het zogenoemde Von Schiessenplan. Vanuit de benadering dat aanvallen de beste verdediging is, er  van uitgaande dat Duitsland aangevallen zou gaan worden. De Duitse legerofficieren wilden een gelijktijdige aanval, een ‘tweefrontenoorlog’ voorkomen door een slag voor te zijn. Duitse manschappen zouden in een kortdurende actie Frankrijk bedwingen, een zaak van enkele maanden, rond de Kerstdagen weer thuis. Daarbij ervan uitgaande dat Rusland dan zou gaan mobiliseren. Maar Frankrijk zou dan verzwakt zijn, de Duitse troepen zouden dan ‘slechts’ weerstand hebben te bieden aan Rusland. Het plan echter mislukte, het pakte anders uit.

De Franse verdedigingsliniesgelegen in de Vogezen en de Elzas waren sterk. Dat wist de Duitse legerstaf ook. Daarom werd daar volgens plan slechts een schijnaanval gedaan. De grote aanval verliep via het neutrale België, vandaar zouden de Duitse soldaten optrekken naar Parijs. Maar de Belgen verweerden zich sterker dan verwacht. Waarop er een vier jaar durende bezetting volgende van Vlaanderen en Wallonië.

Dodendraad

De Eerste Wereldoorlog van 1914-1918 was daarop uitgebroken. Een periode waarin Nederland voor zover daar sprake van zijn buiten de oorlog bleef. Maar onze Zuiderburen waren wel in de oorlog betrokken geraakt. De bezetter beoogde geen inmenging, uitwisseling of ontvluchten vanuit België richting Nederland. Wetende dat Engeland  België bijstond, in de ontstane omstandigheden de zijde van België had gekozen. Daarom legde de bezetter van België over een lengte van 330 kilometer langs de Nederlandse grens en daarmee ook dwars door de Kalmthoutse Heide een afzetting kwam van schrikdraad, prikkeldraad en open maar nauwlettend bewaakt terrein. De ‘Dodendraad’.

Heldinnen van het Vaderland

Desondanks wisten gedurende die periode geschat 30.000 mensen met behulp van lokale bevolking de ‘Dodendraad’ te passeren. Door middel van allerlei hulpmiddelen zoals constructies die de onder hoogspanning staande draden uiteen hielden, door het afleiden en omkopen van Duitse soldaten met levens- en genotsmiddelen. Ook werden met name door vrouwen brieven en berichten over de grens heen gebracht. Dankzij en met behulp van in het bijzonder Belgische vrouwen zouden geschat 30.000 personen door de Dodendraad heen zijn geholpen. Waaronder deserterende Duitse soldaten, Franse, Britse en Belgische soldaten die van hun eenheden waren losgeraakt, en Belgen die de wreedheden van de oorlog ontvluchtten. Bij het neutrale Nederland een veilig heenkomen zoekend.

Lees hier over Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog

Is het voor te stellen dat in de periode van 1914 -1918, gedurende de Eerste Wereldoorlog er een miljoen vluchtelingen naar Nederland zijn gekomen?