Het orgel in de Oostkerk
Tien jaar hebben de bouwers van de Oostkerk in Middelburg (van 1646 tot 1667) erover gedaan om de Oostkerk te doen verrijzen, aanvankelijk naar ontwerp van de Haagse architect Bartholomeus Fransz. Drijfhout. Hij tekende een achtkantige koepelkerk, waarvan 15 september 1648 door zes zonen van Middelburgse stadsbestuurders de eerste steen werd gelegd. Maar daarna duurde het nog meer dan honderd jaar, aleer de gelovigen uit volle borst mee konden galmen bij het orgel. Gebouwd door de Gebroeders Petrus Josephus en Johannes de Rijckere en opgeleverd in 1782.
Orgelbouwers De Rijckere
Maar dan honderd jaar na de bouw van de Oostkerk duurde het, aleer de gelovigen uit volle borst mee konden galmen bij het orgel. In het jaar 1779 viel het besluit van aankoop, begin 1780 begon bouw, door de Belgische gebroeders Petrus Josephus en Johannes de Rijckere uit Kortrijk. Het orgelfront naar ontwerp van Conradt Kayser. Waarschijnlijk vond men de aanblik van het orgel wel mooi, maar over het binnenwerk, de klank en het volume was men minder te spreken.
Keurmeesters Reichner en Overbeek
De keurmeesters Joachim Reichner en Johannes Spooreman van Hollandse afkomst constateerden bij de oplevering in maart 1781 nogal wat mankeringen en plaatsten een reeks kanttekeningen bij het werk van de orgelbouwers uit Vlamingen. Of het orgel echt zo slecht was? Wie het weet mag het zeggen, misschien was het gewoonweg een kwestie van smaak. Maar naar hun mening was er sprake van een te lage winddruk, te nauwe windladen, kortom, de windvoorziening die de orgelpijpen aanbliezen, en de ontstane klank voldeden niet de verwachtingen. En ook van de intonatie, de klankkleur, de stemming, van de intonatie, daar vonden zij ook wat van. Dat kan gebeuren. Over smaak valt niet te twisten.
Balgen, windladen, pijpwerk
Vandaar dat de orgelbouw nog tot 1783 duurde, eer het in gebruik werd genomen voor de eredienst. Al met al nadat de Zwitserse orgelbouwer Joachim Reichner uit Rüderswil woonachtig in Rijswijk bij Loosduinen andere windladen had gebouwd voor het rugwerk, een paar extra balgen en vervangend pijpwerk. De Middelburgse orgelbouwer Johannes van Overbeek verving het register Fagot 16′ voor het register Holpijp 8′, al met al werd het gehele orgel onder handen genomen. Waarna het ‘De Rijckere-orgel’ op 5 september 1783 in gebruik werd genomen bij de zondagse kerkdiensten.
Kwestie van smaak
Mag het de vraag zijn of het terecht is, hoe de gebroeders De Rijckere de boeken in zijn gegaan? Want ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is, en tal van accenten kunnen er worden gelegd. Waarmee er andere tonen worden gezet, een ander geluid. Dat zou gebeurd kunnen zijn met dit orgel, bij de oplevering in 1782.
Oostkerk Middelburg
En vast en zeker heeft dat zich ook vanaf de preekstoel daaronder voorgedaan. Dat daar de toon is gezet, accenten zijn gelegd, verhalen zijn ingekleurd. Wat had ik graag eens dit orgel bespeeld. Mij laten verrassen door de klanken, een ontdekkingsreis langs de registers, van prestanten, holpijpen en tongwerken. Aangevuld met mixturen, tertsen, kwarten en quinten. De koning te rijk achter de klavieren van één van de koninginnen der muziekinstrumenten, bij deze het De Rijckere-orgel van de Oostkerk. Maar niet het orgel, de preekstoel was mij toebedeeld. Een dienaar van het Woord. De preekstoel onder het orgel. Op een zondagmorgen in januari. Van het jaar mijnes Heere 1999.
Geschiedenis van het orgel
1782 Orgel opgeleverd door Gebroeders De Rijckere te Kortrijk
1782 Orgel na oplevering afgekeurd
1783 Orgel herzien door Joachim Reichner en Johannes van Overbeek
1851 Diverse dispositiewijzigingen,
aantal dubbelkoren weggenomen door J.A. Mennes,
geboren 1807 in Groningen,
vestigde zich in 1840 in Middelburg
1931 Nieuwe klavieren geplaatst,
wijzigingen in de dispositie,
onderdelen bewaard in werkplaats door J.C. Sanders
1973 Restauratiewerkzaamheden door Ernst Leeflang
1996 Herstel na werkzaamheden aan kerk en orgelkas door Gebroeders Reil
Zie ook Middelburg en de VOC
