Oudste orgel van Nederland
In de Koorkerk van Middelburg bevindt zich het oudste orgel van Nederland: het Middeleeuwse Peter Gerritsz-orgel gedateerd 1479. Weliswaar niet meer bespeelbaar, de orgelkas en het binnenwerk zijn van elkaar gescheiden, maar daarmee niet minder waardevol: sinds 1885 is er niets meer veranderd of gerestaureerd aan met name het binnenwerk, en geeft het daarmee een unieke mogelijkheid voor onderzoek naar orgelbouw en de ontwikkeling door de eeuwen heen.
Peter Gerritsz-orgel, 1479
De orgelkas van het Peter Gerritsz-orgel bevindt zich nog in de Koorkerk van Middelburg. Daar is het in 1952 aan de Noordwand opgehangen, in het kader van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. ‘Nog’, want er wordt wel aan gedacht om orgelkas en binnenwerk weer te verenigen. Het binnenwerk bevindt zich namelijk sinds maandag 13 juni 2022 in het Collectie Centrum Nederland in Amersfoort-Vathorst. Of de orgelkas dan in Middelburg zal blijven is daarbij ook de vraag. Want het orgel heeft van oorsprong gestaan in Utrecht, in de Nicolaïkerk. In 1479 door Peter Geritsz gebouwd en in 1547 uitgebreid door zijn kleinzoon Peter Geritsz.
Restaureren?
Het orgel heeft dan een aantal omzwervingen gemaakt. Tot 1885 bevond het zich in de Nicolaïkerk te Utrecht, waar het in dat jaar vervangen werd door een ander orgel, aangezien het oude orgel niet meer kon voldoen aan de verwachtingen. Gelukkig besefte men in 1885 het unieke van het orgel uit 1497, vandaar dat Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst, de voorloper van het Rijksmuseum. Tot vlak voor de Duitse bezetting van Nederland is het instrument daar weggehaald en verborgen. En zo kreeg de orgelkas na de oorlog een plaats in Middelburg, gescheiden van het binnenwerk in de Koorkerk die zwaar beschadigd is geweest door bombardementen. Waarbij de vraag leeft of restauratie, dat wil zeggen het samenvoegen van orgelkas en binnenwerk, en het speelbaar maken tot de mogelijkheden behoord. Herbouw van Nederlands oudste orgel in de Nicolaïkerk van Utrecht met de bijbehorende architectuur en akoestiek zou het instrument en de historie bijzonder recht doen.
