Hurtigruten kustreis, 20-30 januari 2024

Met als haven van vertrek en aankomst IJmuiden zouden wij in januari 2024 een expeditiereis gaan maken. De noordelijkste bestemming daarbij zou zijn  Honningvåg in Noorwegen. Maar het schip waarmee wij zouden varen, ms Maud, de voormalige ms Midnatsol heeft in december 2023 in de Noordzee averij heeft opgelopen, om vervolgens voor reparatie uit de vaart te worden genomen voor minstens de komende maanden. Waarop wij besloten hebben expeditiereis om te zetten naar een reguliere kustreis met ms Nordnorge. ms Nordnorge is gebouwd voor de rederij Hurtigruten en in 1997 in de vaart gekomen op de lijndienst Bergen-Kirkenes. Maar het is ook ingezet voor expeditiereizen naar elders zoals in 2007 naar Antarctica.

Bergen 60°23′ N, 5°19′ (afvaart zaterdag 20:30)

Bergen is na de hoofdstad Oslo de grootste stad van Noorwegen, gevolgd door Stavanger. Het historische centrum van Bergen ligt aan de voet van omliggende bergtoppen een fjord. Er zouden zeven afzonderlijke bergen geteld kunnen worden, de Syv Fjell, waarvan de Floyen de meest bekende is, mede vanwege de  kabelspoorbaan vanuit de stad, de Fløbanen. Bergen werd gesticht in 1070 koning Olav Kyrre, en was de grootste en belangrijkste stad in middeleeuws Noorwegen.  Later werd Bergen een Hanzestad vanwaar handel met handel werd gedreven. De Fisketorget ofwel de vismarkt bevindt zich aan de kleine haven van Bergen, vlakbij de historische wijk Bryggen met kleurrijke houten huizen.

Het klimaat van Bergen is wat je noemt behoorlijk vochtig. Zo vochtig zelfs dat er in de stad verschillende parapluautomaten zijn te vinden , en er jaarlijks een regenfestival met parapluparade wordt gehouden. Door de warme Golfstroom blijft het in Bergen relatief warm en daalt de temperatuur in de winter slechts enkele graden onder het vriespunt. In een gemiddeld jaar komen er in en rond Bergen ruim tweehonderd dagen voor waarin er neerslag valt. Een aanzienlijke kans dus om in Bergen met regen, sneeuw of hagel te maken te krijgen. Bron: Het klimaat in Bergen.

Florø 61°36′ N, 5°0′ E

Måløy 61°56′ N, 5°7′ E

Torvik 62°20′ N, 5°43′ E

Ålesund 62° 28′ N, 6° 10′ E (zondag 9:45 – 20:00)

Ålesund is een vissersstad in het westen van Noorwegen en telt zo’n 45.000 inwoners. Ålesund wordt wel de mooiste stad van Noorwegen genoemd, en dat heeft een bijzondere reden: Ålesund is in 1904 voor een aanzienlijk deel verwoest geworden, honderden voor het merendeel houten huizen viel ten prooi aan het zich verspreidende vuur. Dit gebeurde op een voor Noorwegen belangrijke periode in haar geschiedenis. Een jaar na de brand is namelijk Noorwegen onafhankelijk geworden van Zweden. Dit heeft er mede aan bijgedragen dat er een campagne werd gehouden om een ‘echte Noorse stad’ te gaan bouwen, om het ontstaan van het nieuw uitgeroepen koninkrijk  markeren.

Stadsbrand in Ålesund

Op 23 januari 1904 werd de vissersplaats Ålesund bijna volledig verwoest door een omvangrijke brand. In de nasleep stroomde de hulp de regio binnen en arriveerden vele arbeiders om te helpen bij de wederopbouw van de stad en de gemeenschap. Keizer Wilhelm II, de Duitse keizer en koning van Pruisen, toonde zich bijzonder begaan met de inwoners van Ålesund, mede vanwege het gegeven dat hij regelmatig perioden van vakantie in de regio had doorgebracht. Als gevolg hiervan kwam een ​​groot deel van de internationale hulp vanuit Duitsland. Keizer Wilhelm stuurde zelfs zijn eerste telegram voordat de brand zelfs maar volledig was geblust, waarin hij opdracht gaf vier schepen geladen met personeel, voedsel, medicijnen, materiaal voor schuilplaatsen en uitrusting onmiddellijk naar Ålesund te sturen.

 De herbouw van Ålesund werd opgevat de aangewezen plaats te zijn, symbool staande nieuwe Noorse stad te realiseren. Wat geresulteerd heeft in een stadscentrum in de destijds eigentijdse Jugendstil ofwel Art Nouveau stijl. Een stad kleurrijke bouwwerken met kasteelachtige torentjes en koepels, gedetailleerde gevels met sierbloemen, waterspuwers en door de Vikingen geïnspireerde decoraties. Het aardige is daarbij dat er op Spitsbergen een nederzetting is met de naam Nye Ålesund. Ofwel ‘Nieuw Ålesund’.

Ålesund ligt evenals Bergen aan de warme Golfstroom en heeft net als Nederland een zeeklimaat. De zomer- en wintertemperaturen liggen daarmee niet ver uiteen. In de zomermaanden liggen de temperaturen gemiddeld iets lager dan in Nederland. Ålesund kent een relatief grote hoeveelheid neerslag, vooral in de herfst kan er veel regen vallen. Mei en juni zijn de drogere maanden van het jaar. Bron: Het klimaat in Ålesund

Vissershaven Ålesund

Lange tijd was Ålesund vooral een vissershaven. In de huidige tijd zijn er andere verdienmodellen aan toegevoegd zoals het toerisme, veerdiensten en goederenvervoer over water. Maar uit de tijd van de visserij stamt deze kaapstander aan de binnenzijde van de pier van de oude haven. Want naast de handel in vis en het fabriceren van touwwerk en visgerecht was er ook de vraag naar scheepsonderhoud. En daartoe diende deze kaapstander, voor het onderhouden en repareren van het onderwaterschip. Een vaartuig werd dan zijdelings tegen de ondiepte  gelegd dat zich bevond aan de binnenzijde van de pier. Van de top van de mast naar de pier werd er een takel gespannen, en door de takel aan te halen door middel van de kaapstander werd het vaartuig op haar zij getrokken. Het zogenoemde ‘krengen’. Waarmee één helft van het onderwaterschip boven water kwam, hoog genoeg om aangroei te verwijderen, te breeuwen ( het aanleggen van touwwerk en teer om de naden tussen de huidplanken te dichten), of zo nodig gangen ofwel huidplanken te vervangen. Was de ene helft van het onderwaterschip, werd het schip weer rechtop gelegd, omgedraaid en herhaalde zich het ritueel voor de andere zijde.

Molde 62°43′ N, 7°10′ E

Kristiansund 63°6′ N, 7°43′ E

Trondheim 63°26′ N, 10°24′ E (maandag 9:45-12:45)

Tot het jaar 1217 was Trondheim de hoofdstad van Noorwegen. Trondheim is gelegen aan het Trondheimfjord in de Noorse provincie Trøndelag, met het oude centrum aan de monding van de Nivelda. Over deze rivier ligt vlak bij de Nidaros-kathedraal de Gammle Bybro, de ‘Oude Brug’. De oorspronkelijke naamval de stad is ‘Nidaros’, maar om meningsverschillen te overbruggen is de naam ‘Nidaros’ bij wet van 6 maart 1931 vervangen door ‘Trondheim’. In de omgeving zijn rotstekeningen gevonden die duiden dat er al duizenden jaren sprake is van menselijke bewoning in gebied. In vroege tijden werden bij Øretinget aan de monding van de Nidelva de koningen van Noorwegen tot koning uitgeroepen. Harald I Haarfagre (865 – 933) werd hier tot koning uitgeroepen, evenals zijn zoon Haakon de Goede (920 – 961). Door Vikingkoning Olav Tryggvason (963 – 1000) werd de plaats in 997 ‘Kaupangen’ ofwel ‘Handelsplaats’ genoemd, en later  ‘Nidaros’. Ook de huidige kroningen vinden plaats in de Nidaros-kathedraal.

Munkholmen, Trondheimfjord

Rivier de Nivelda in de winter

Anderhalf jaar nadat wij in Trondheim waren lopende over het S:t Olavspad zijn we er opnieuw maar nu in winterse omstandigheden. Eerdere bezoeken aan Trondheim deden wij in de zomer, nu valt het goudkleurige zonlicht op en de lange schaduwen. De sneeuw en de bomen zonder bladeren maken de plaatjes compleet. Het S:t Olavspad loopt over de Gammle Brybro, dan is het links af naar het Nidaros Pelgrimscentrum. Daarachter kan de Nidaros-kathedraal worden gevonden met de markante merkpaal ‘0’ van het gedenkwaardige pelgrimspad vernoemd naar Vikingkoning Olav.

Goudkleurig zonlicht over Trondheim

Kjeungskjær fyr

Onderweg van Trondheim naar Bødø passeren we de markante Vuurtorenweg de naam  ‘Kjeungskjær fyr’. Nederland kent een aantal vuurtoren die tot de verbeelding spreken, zoals Brandaris op Terschelling en het Paard van Marken. Voor de Noren is dat vuurtoren Kjeungskjær. Kjeungskjær fyr is een monumentaal baken in zee, gebouwd op een klein rif in de Bjugnfjorden, op een afstand van zo’n drie kilometer van de nederzetting Uthaug, dat gelegen is de Noorse provincie Trøndelag. Het bewoonbare baken in zee is gebouwd in 1880, maar is geautomatiseerd in 1987. Sindsdien wordt het niet meer permanent bewoond, maar is het wel van belang voor de scheepvaart.

Beschrijving van Kjeungskjær fyr

Torenhoogte: 20,6 meter
Lichthoogte boven hoogwater: 17,5 meter
Lichtbereik: 8 zeemijl
Lichtwaarde: Oc WRG 6s

De rode zeehond

De vuurtoren staat op Kjeungskjæret, een klein rif dat bij (spring)vloed onder water komt te staan. Als ware het de Ommelebommelestiên van Urk. Het stenen bouwwerk heeft een achthoekige vorm als ware het een kasteel, en is donkerrood van kleur, vergelijkbaar met Scandinavisch rood. De vuurtoren wordt daarom ook wel ‘De rode zeehond’ genoemd. De vuurtoren 20,6 meter hoog en bij helder weer is het witte, rode en groen licht zichtbaar vanaf 8 Zeemijl. Het is een Onderbroken licht, met het lichtkarakter dat het licht na 6 seconden 1 seconden doofd. Een rustgevend licht, letterlijk en figuurlijk voor wie het veilige vaarwater zoeken opmzee. Vanwege de bijzondere geschiedenis en betekenis is de vuurtoren sinds 2000 beschermd als Cultureel Erfgoed.

Kjeungskjær fyr

De vuurtoren dankt haar naam aan de nabijgelegen eilandjes, die van een afstand kunnen lijken op een kudde kleine geiten (kjeunger). Het vaarwater langs de kust van Ørlandet is bij helder weer over het algemeen vrij overzichtelijk, behalve bij de lage Kjeungene. Vandaar dat een baken wenselijk was op Wesle Kjeungskjær, de meest westelijk gelegen rotsformatie, bij vloed onder water liggende.

De vuurtorenwachter en zijn gezin

Aanvankelijk werd Kjeungskjær bemand door een vuurtorenwachter en zijn gezin, die in de toren woonden. Vanwege de vier verdiepingen was er, zeker gezien de tijd waarin de toren werd gebouwd een ruime woningen. Maar daar staat tegenover dat de kinderen van het vuurtorenwachters-gezin alleen buiten konden spelen bij laag water. En wanneer de weersomstandigheden goed waren, vanwege overslaand water.

Door de jaren heen

De vuurtoren is permanent bewoond geweest van 1880 tot 1947. Vanaf 1947 werd de vuurtoren beheerd door twee vuurtorenwachters en één reservewachter, die bij toerbeurt de vuurtoren gingen bemannen. Maar geen van hen woonden de vuurtoren. In 1965 werd de vuurtoren van Kjeungskjær aangesloten op elektriciteit door middel van een onderzeese stroomkabel. In 1987 is het lichtbaken geautomatiseerd, waarmee ook aan het wachtlopen een einde kwam.

Rørvik 64°51′ N, 11°14′ E

De rederij Hurtigruten onderhoud met een aantal post-,vracht- en passagiersschepen een vaste lijn tussen Bergen en Kirkenes. Dagelijks wordt in verschillende havens korter of langer aangelegd om post en lading aan boord te nemen of af te geven. Donder de lading kunnen zich ook personenauto’s bevinden van passagiers welke een deeltraject afleggen. Soms omvat een stop van laden en lossen zo’n twintig minuten, in grotere havenplaatsen een paar uur. Dat geeft passagiers de gelegenheid om de omgeving te verkennen. Rørvik is zo’n havenplaats die aangedaan wordt gedurende een klein half uur tegen middernacht.

Het laden en lossen gaat niet altijd ongemerkt. Bij het aanlopen van een haven en bij het afmeren aan de kade veranderd de cadans van het machinegeluid en de scheepsbewegingen. Het gebruik van boeg- en hekschroeven wordt gevoeld en gehoord door het gehele schip, ook bij het ontmeren. Niet hinderlijk, het hoort erbij en het went, bij diepe slaap gaat het aan je voorbij, maar wel iets om van bewust te zijn. Waarbij gezegd wordt dat het laden en lossen vrijwel geluidloos verloopt.

Brønnøysund 65°28′ N, 12°13′ E

Sandnessjøen 66°1′ N, 12°37′ E

Nesna 66°15′ N, 13°2’ E

Ørnes 66°52’ N, 13°41′ E

Een aantal jaar geleden, in 2014 misten wij hier bijna de boot. We waren gewend geraakt aan het boordleven van ms Lofoten, die in de voorliggende havens voor zover wij ons daarvan bewust waren minstens een paar uur voor de wal bleven liggen alvorens te vertrekken. En zo stapten wij in het havenplaatsje Ørnes onbevangen van boord om de benen te strekken. Op zeker moment hoorden wij de scheepshoorn van ms Lofoten. En dan te weten, schepen van Hurtigruten varen een lijndienst en op tijd. Weliswaar kan het gebeuren dat het schip wat eerder of later aankomt dan gepland, afhankelijk van bijvoorbeeld weersomstandigheden, maar de tijd van vertrekken staat vast. Rennend haalden wij het schip, terwijl de loopplank al was ingetrokken.

Ørnes is behoorlijk veranderd, de afgelopen tien jaar. Er is behoorlijk wat bijgebouwd, althans, in vergelijk met onze herinneringen. Bij de aanlegsteiger staat nu een typisch Scandinavisch gebouw, rood gekleurd met witte omlijsting. Aanvankelijk meenden we een kantorencomplex te zien, met wat vroege vogels alvast achter hun beeldschermen, en ook wat bestelbusjes voor de deur. Maar eenmaal aangemeerd bleek het een verzorgingshuis te zijn voor ouderen. Daar zouden wij wel op leeftijd willen komen! Met uitzicht over het fjord en twee, misschien wel drie maal daags een schip voor de deur dat komt halen en brengen. Een oude dame zwaait naar ons vanuit haar kamerraam. We zwaaien vriendelijk terug. Wanneer wij met twee handen zwaaien, zwaait zij met twee handen terug. Non-verbale communicatie! Bij het vertrek zwaaien we opnieuw naar deze mevrouw. Zij zwaait ons vriendelijk uit, goede reis! Haar dag is weer goed. En de onze ook.

Bodø 67°16′ N, 14°22′ E (dinsdag 13:00-15:20)

Dat we een wat langere stop maken in de Bodø in arctische gebieden heeft niet zo zeer met een oude stadskern maar eerder met Bodø als havenstad te maken. Weliswaar hebben we een stadswandeling gemaakt met opmerkelijk veel welzijnsorganisaties met kringloopactiviteiten: het Rode Kruis, het Leger des Heils, een diaconaal kerkelijk centrum. Het was leuk daar even binnen te lopen. Anders dan Trondheim dat meer landinwaarts is gelegen moesten we ons in Bodø warm kleden. De temperaturen en de wind maken het hier flink kouder, zeker qua gevoelstemperatuur. Laat in de middag vertrekken we richting de Vesterålen, een traject over open zee met duidelijk meer beweging in het schip.

Stamsund 68°8′ N, 13°51′ E

Svolvær 68°14′ N, 14°34′ E

Stokmarknes 68°34′ N, 14°55′ E

Sortland 68°41′ N, 15°24′ E

Risøyhamn 68°58′ N, 15°38′ E

Harstat 68°47′ N, 16°32′ E

Finnsnes 69°14′ N, 17°59′ E

Deze morgen doen we het noordelijk gelegen Finnsnes aan. Het is zo’n aanlegplaats waar we nog geen uur blijven liggen.  Normaliter zouden we ook in dat korte tijdsbestek wel,even de benen strekken aan de wal, even de omgeving vanuit een andere hoek bekijken. Maar het uitzicht vanaf het schip en de zichtbare koude houden ons aan boord. Het uitzicht is indrukwekkend! Sneeuw aan de wal, ijsschotsen in het water. Over Finnsnes gaat een aardig verhaal.

Zoals vele plaatsen langs de Noorse kust ligt Finnsnes op een schiereiland. Zo ligt er in de nabijheid van Finnsnes een andere plaats op een ander schiereiland, namelijk Harstad, waar ook de plaats Trondarnes is gelegen. Waar zich in oude kerkelijke archieven bevinden, waar de naam ‘Finznes’ klinkt. We schrijven de 15e eeuw. Aan de kerk van Trondarnes is de helft van een hoeve geschonken. Deze hoeve draagt dus de naam ‘Finznes’. Generaties lang blijft de bewoning van dit landgoed beperkt tot enkele gezinnen. Maar dat veranderd halverwege de negentiende eeuw, wanneer er handel op gang komt. Vanaf eind negentiende eeuw wordt het afgelegen Finnsnes regelmatig aangedaan door stoomboten. Sinds 1893 ook door de Noord-Noorse Vesteraalens Dampskibsselskab. De rederij die vandaag de dag de naam Hurtigruten draagt.

Tromsø 69°38′ N, 18°57′ E (woensdag 14:15-18:15)

Rond twee uur in de middag komen we aan in Tromsø. Het is dan al weer een beetje schemerachtig. Wonderlijk hoe snel het alweer donker wordt. Rond drieën lijkt het of het naar Nederlandse begrippen al ver in de avond is. We lopen van de terminal het centrum van Tromsø is in een mengelmoes van Kerstsfeer, een wintersportgebied en toerisme. Tegelijk wordt er gewerkt alsof het klaarlichte dag is, zoals op de bouwplaats waar moderne complexen verrijzen. Opmerkelijk ook: de zon komt in dit jaargetijde noordelijk van de Poolcirkel geen moment boven de horizon. De maan daarentegen staat de gehele dag hemel. Alhoewel het gebied al duizenden jaren bewoond wordt, is Tromsø een vrij jonge stad, slechts zo’n 200 jaar. Dat komt omdat Tromsø aanvankelijk als nederzetting het beginpunt werd van poolexpedities. Waar poolreizigers hun bont van pelsdieren en rendieren insloegen om zich warm te kleden. Het was ook de eerste terugkeer in de bewoonde wereld voor poolreizigers. Hierdoor wordt Tromsø wordt daarom wel de ‘Poort naar de Noordpool’ genoemd.

Wat het klimaat rondom Tromsø betreft: de stad en de nabije omgeving heeft ondanks de noordelijke ligging een relatief mild landklimaat. De temperatuur kunnen weliswaar in de strengere  winters dalen tot -18 °C, maar de omgeving meer landinwaarts kunnen beduidend lager zijn, tot onder de 20° Celcius. De combinatie van de relatief milde temperatuur en aanzienlijke neerslag in de vorm van sneeuw maakt het gebied rondom Tromsø geliefd voor winterse activiteiten zoals Langlaufen en voor Hondensleeën. Bron: Het klimaat van Tromsø.

Domkerk van Tromsø

De Domkerk van Tromsø is de lutherse bisschopskerk van het bisdom Nord-Hålogaland. Deze houten is de meest noordelijk gelegen kathedraal van de wereld, binnen zijn er zo’n 600 zitplaatsen, qua formaat behoort de houten Domkerk van Tromsø tot de grootste houten kerken van het land. Het kerkgebouw staat in het centrum van Tromsø, waar al sinds de 13e eeuw een kerkgebouw heeft gestaan. Een eerdere kapel op deze plaats is er gebouwd door koning Haakon IV in 1252. Hij zal niet zelf aan het sjouwen zijn geweest, maar hij zal wel de plaats hebben aangewezen waar hij een kapel wilde zien verrijzen. In in 1711 is er een nieuwe kerk gebouwd, welke in 1803 werd vervangen, waarschijnlijk om tegemoet te k9men aan het aantal kerkgangers. De kerk van 1803 is herbouwd in de nederzetting van Elverhøy op een goede kilometer afstand.

Huidige Domkerk Tromsø

Met de bouw van de huidige Domkerk waar wij omheen hebben gelopen in Tromsø is begonnen in 1860. Het ontwerp van het kerkgebouw is van de architect Christian Heinrich Grosch. De kerk werd voltooid in 1861, de kerktoren met uurwerk en kerkklokken was gereed in 1862, het interieur van de kerk echter pas jaren later, in 1880.

Skjervøy 70°1′ N, 20°58′ E

Skjervøy heeft een gevarieerde natuur, vooral de eilanden Kågen en Uløya, zijn bekende wintersportgebieden. Van over de gehele wereld komt men naar hier om het skiën van top tot zee te ervaren. Sinds de winter van 2017 trok de haring van de kust buiten Tromsø naar het noorden richting de Lyngenfjorden. De vissen trokken op natuurlijke wijze de walvissen aan, en de laatste tijd is er enorme activiteit in de zee bij Skjervøy. Er zijn twee soorten walvissen die je rond Skjervøy kunt zien: bultruggen en orka’s.

Aurora Borealis, Noorderlicht

Als toegift op de dag waarop we de stadse fratsen van Bodø, de sneeuwval van Svolvær hebben getrotseerd, en we de moed hebben gehad om aan dek te verschijnen terwijl de kapitein van ms Nordnorge het achterschip naar de ingang van het Trollfjord bewoog zijn we getrakteerd op een prachtig Noorderlicht onder een heldere hemel. Bij deze nog maar eens de foto daarvan.

Vanavond gezien, het Noorderlicht ofwel Aurora Borealis, nabij Skjervøy, Noorwegen 70°01′ Noorderbreedte, 20°58′ Oosterlengte.

Øksfjord 70°14′N, 22°22′ E

Hammerfest 70°39′ N, 23°40′E

Havøysund 71°3′N, 24°40′ E

Honningsvåg 70°59′N, 26°1′E (donderdag 10:55-14:30)

De plaats Honningsvåg ligt op hetzelfde schiereiland als de Noordkaap. Vandaar ook dat hier de verzamel- en vertrekpunten zijn om met een touringcar naar de Noordkaap gebracht te worden. Ook vind je hier het Nordkapp Museum. Wij maken daar geen gebruik van. We kunnen wel zeggen door ervaring wijs geworden wetende dat het uitzicht bij Noordkaap sterk afhankelijk is van de weersverwachting. Bij bewolkt weer is er weinig of niets te zien. Daarbij wisselt het weer met de minuut, van helder weer tot bewolkt of neerslag. Daarbij impliceert het bezoek aan de Noordkaap dat je een deel van het vaartraject mist: per touringcar wordt je bij een andere  aanlegplaats weer aan boord gebracht. Wij kiezen ervoor te banjeren in de sneeuw. Maken een klim naar Honningsvågs kerk en vuurtoren. En zijn getuige van een veiligheidsoefening van de bemanning van ms Nordnorge.

Veiligheid-oefening

Terwijl wij banjeren door de verse sneeuw gevallen op Honningsvåg houdt de gehele bemanning van ms Nordnorge een veiligheid-oefening. Evenals bij vertrek klinkt het algemeen alarmsignaal en het alarm ‘Schip Verlaten’. Alle hutten gaan vanaf de brug bediend van het slot af, de bemanning loopt alle hutten na om te voorkomen dat er iemand achterblijft. Er wordt geoefend met de veiligheidsplannen en -middelen, één van de reddingsloepen gaat te water waarmee geoefend wordt met buitenboord draaien, motor starten, loskoppelen van de runners, wegvaren en weer aanvaren van het schip. Waarbij ook onze hut gecontroleerd wordt op onze afwezigheid. Geen zorg, wij banjeren vrolijk door de sneeuw.

Kjøllefjord 70°56′ N, 27°20′ E

Mehamn 71°2′N, 27°51′ E

Berlevåg 70°51′ N, 29°5′ E

Båtsfjord 70°29′ N, 29° E

Vardø 70°22′N, 31°6′ E

Vadsø

Kirkenes 69°43′ N, 30°2’ E (vrijdag 9:00-12:30)

Kirkenes wordt in het Fins genoemd ‘Kirkkoniemi’ en in het Noord-Samisch ‘Girkonjárka’. Kirkenes ligt in het uiterste noordoosten van Noorwegen, oostelijker dan Zweden en grenzend aan Rusland en Finland. In vogelvlucht is het 147 kilometer naar het Russische Moermansk, de Russische grens ligt op een afstand van nog geen 50 kilometer. Kirkenes en omgeving maakten tot het jaar 1826 deel uit van een gemeenschappelijk Russisch-Noors district dat Piselvnes heette,  op sommige plekken zijn Russische letters te lezen. Nadat er in 1862 een kerk was gebouwd werd de naam gewijzigd in Kirkenes. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Kirkenes het zwaar te verduren gehad: slechts  dertien huizen stonden overeind. Kirkenes werd destijds bevrijd van de bezetter door het Rode Leger. De haven van Kirkenes is ook het keerpunt van de Hurtigruten-lijn, na Kirkenes gaan we weer zuidwaarts richting Bergen.

Winkelen in Kirkenes

Vandaag waren wij in een besneeuwd Kirkenes. In vergelijk met tien jaar geleden is er aanzienlijk meer bebouwing, met moderne winkelwarenhuizen. In het fjord lagen plakkaten ijs maar een ijsbreker was niet nodig om de haven te bereiken en weer te verlaten. Ook hier merkten wij dat het weer in een kwartier tijd veranderen kan, van een heldere lucht tot een sneeuwbui. Aangezien wij ons warm hadden gekleed merkten wij er weinig van, maar de temperatuur lag op zo’n -5° Celcius, sneeuw en ijs blijven liggen aan dek van ms Nordnorge, vrachtwagens en sneeuwschuivers dropten ladingen sneeuw van de wegen op een lege parkeerplaats, aan sommige huizen lange ijspegels. Er staat nauwelijks wind, maar eenmaal op zee terug merkten wij net als gisteren op de Barentszee een duidelijke deining, al beginnende in de monding van het fjord. Van zeeziekte hebben wij geen last, integendeel, de lunch was weer heerlijk!

Drie huizen en een kerk

Vardø 70°22′N, 31°6′ E

Na Kirkenes maken we een stop van een uur in Vardø aan de Barentzzee. Waar visserij een belangrijke bron van inkomsten is. Vardø dankt zijn naam aan de woorden ‘wolf’ en ‘eiland’, betekent eigenlijk ‘Wolveneiland’ waar ook al meer dan duizend jaar mensen leven. Wat de ligging betreft: Vardø is de meest oostelijke stad gelegen op het vasteland van Europa, namelijk 31°06’ oosterlengte. Daarmee ligt Vardø oostelijker dan Kirkenes vanwaar we vanmorgen vertrokken, oostelijker dan St. Petersburg aan de Oostzee.

Vardø ligt aan het Varangerfjord, en ligt in de Arctische klimaatzone. Reden dat er in Vardø een uitgebreid meteorologisch centrum in is gericht. Het gebied staat bekend als koud en stormachtig, en dat vraagt bijzondere eigenschappen van mensen om daar te leven, dat vormt ongetwijfeld ook de karakters van mensen. Op een website lazen wij dat je in dit koude en stormachtig klimaat ruimdenkende, onbaatzuchtige en grootmoedige mensen kunt ontmoeten.

Vardø is een aanlegplaats waar we volgens planning slechts een uur blijft liggen. Maar het loont om dat uur volledig te benutten. Dat doen de schepen van Hurtigruten zoals ms Nordnorge ook: al tijdens het aanleggen worden de (waterdicht afsluitende) loopbruggen neergelaten om lading en post aan boord te nemen of af te geven. Ook de passagiers kunnen vrijwel van het eerste tot het laatste moment aan en van boord. Maar wees op tijd, het schip wacht niet. Een vroege aankomst geeft wat meer tijd, maar het tijdstip van vertrek ligt vast.

Inspiratiebron voor de Ishavskatedralen?

We wandelden naar het centrum van de stad. Ook hier veel houten huizen, rood, grijs, geel en blauw geschilderd zoals we vrijwel overal in Noorwegen aantreffen. Graag hadden we de omgeving nog wat verder verkend, zeker aan de overkant van de ligplaats van ons schip, maar daarvoor ontbrak de tijd. Wel waren we in de gelegenheid om te wandelen naar de kerk van Vardø, welke wel als voorbeeld van de Ishavskatedralen van Tromsø lijkt te hebben gediend. Vlakbij de kerk van Vardø treffen we het stenen gebouw van de Frelsesarmeen.

Båtsfjord 70°29′ N, 29° E

Berlevåg 70°51′ N, 29°5′ E

Mehamn 71°2′N, 27°51′ E

Kjøllefjord 70°56′ N, 27°20′ E

Honnigsvåg 70°59′N, 26°1′E

Havøysund 71°3′N, 24°40′ E

Hammerfest 70°39′ N, 23°40′E (zaterdag 11:00-12:45)

Hammerfest ligt in de provincie Finnmark in het noorden van Noorwegen, vlakbij de Noordkaap. Finnmark is onderdeel van het grotere Lapland, een gebied dat zich uitstrekt over het noorden van Zweden, Finland en Noorwegen. Van Hammerfest wordt gezegd dat het de meest noordelijke stad van de wereld is. Ondanks dat de stad binnen de Noordpoolcirkel ligt heeft het een ijsvrije haven, dat komt door de Noordelijke Golfstroom. Zomers is het zo’n 20° Celsius en in de winter slechts rond het vriespunt. In de regio bevinden zich ook naar schatting zo’n 100.000 rendieren.

In Hammerfest zijn veel graven te vinden die nog uit het stenen tijdperk stammen. Hammerfest was eeuwenlang een belangrijke vishaven en jachtgrond: Christiaan VII van Denemarken in 1789 gaf Hammerfest in 1789 en gaf de stad haar naam Hammerfest, vernoemd naar een oorspronkelijke ankerplaats. De stadsnaam is afgeleid van het plaatselijk bekende woord ‘Hamran’ (in het oud-Noor: Hamarr). Met de plaats Hamran werd bedoeld een plek met een aantal grote rotsen, geschikt voor het vastleggen van boten in de plaatselijke haven. ‘ ‘Hammarr’ betekent ‘steen’, ‘rotswand’ of ‘klif’. betekent. Het woord ‘vest’ verwijst naar ‘touw’ en ‘vastmaken’. Hammerfest vertelt daarmee naar een plaats waar schepen aanmeerden.

Zwaar weer op komst

We hadden het al gezien bij de weersverwachting, we zouden weleens met een winterstorm te maken kunnen krijgen rond Bodø. 10 Beaufort uit het zuidwesten. Dat is flink raak. Zaterdagmorgen 27 januari klonk dat er een briefing plaats zal vinden voor alle passagiers, met het oog op de komende ontwikkelingen. Gewoonlijk zijn briefings ‘vrijblijvend’ maar deze briefing dus niet. In de middag zal er een tweede briefing plaats vinden, mogelijk dat er aanvullende informatie zal zijn.

Stormwaarschuwing

De boodschap was helder. Zou het oorspronkelijke reisschema worden aangehouden, dan zouden we verdagen in een storm op open zee, met golven oplopend tot mogelijk 20 meter hoogte. Reden waarom de kapitein heeft besloten om na  Tromsø geen stops meer te maken, maar direct en zo snelvarend mogelijk koers te zetten naar Trondheim. Kortom: vanuit Tromsø zonder oponthoud naar Trondheim. Met de intentie het gebied waar de wind en golven het hevigst zullen zijn zo veel mogelijk te omzeilen. Waarbij desondanks rekening moet houden met golfhoogten van 6 meter. De vaarsnelheid zal worden aangepast aan de omstandigheden van zee en wind. Dus een tijdstip aankomst in Trondheim kan vroeger of later uitvallen. Van een ETA (vermoedelijk tijdstip van aankomst) kan niet worden gesproken.

Uit de Schaal van Beaufort

7 Harde wind 13,9 – 17,1 m/sec 28 – 33 Knopen, golfhoogte open zee 4 tot 5,5 meter

8 Stormachtige wind 17,2 – 20,7 m/sec 34 – 40 Knopen  ,golfhoogte open zee 5,5 tot 7,5 meter

9 Storm 20,8 – 24,4 m/sec 41 – 47 Knopen, golfhoogte open zee 7 tot 10 meter

Voorbereiden op zwaar weer

Er wordt vriendelijk doch dringend gesommeerd om alles zeevast te zetten, geen losse spullen in de hutten los te laten staan. Ben je gevoelig voor zeeziekte, mijdt dan hoger gelegen dekken, laat alcoholische dranken staan, en blijf binnen en begeef je niet op het buitendeur, voor eigen en andermans veiligheid.

Briefing in de middag

We gaan het beleven. In de middag volgt een tweede briefing. Nogmaals de toelichting dat we mogelijk eerder dan verwacht de veilige wateren van Trondheim aan kunnen lopen, maar het zou ook later kunnen zijn. Gewoonlijk wordt gevaren met een SOG (vaart over de grond) van 14,5 Knopen, de verwachting is dat SOG beperkt zal blijven tot 5 Knopen, vanwege de storm en de golven uit het zuidwesten. Het diner komt te vervallen, daarvoor in de plaats zullen sandwiches worden geserveerd. We worden gerust gesteld met de woorden dat het schip het aan kan, en dat de kapitein een kundig zeeman is met veertig jaar ervaring. Sommige passagiers zijn teleurgesteld over het niet doorgaan van excursies. Of maken zich zorgen over het missen van een vlucht. ‘Safety First’ is het vriendelijke antwoord van het gezag. ‘Be calm, stay safe’.

Briefing zondagmorgen 28 januari 2024

Op zondagmorgen 28 januari een aanvullende briefing, over het gewijzigde boordleven. Het achterschip waar het restaurant is gesitueerd zal te beweeglijk zijn, zowel voor de passagiers als voor het bedienend personeel en het keukenpersoneel. Vandaar dat het diner is gewijzigd in sandwiches verkrijgbaar in de bistro midscheeps.

Verlegde route

Uitgelegd wordt dat er in de afgelopen nacht na Tromsø nog een tweetal havens zijn aangedaan, maar dat daarna de route is verlegd om  waar mogelijk open zee te vermijden. De route zal komende dagen meer langs de kust zijn, met deels de beschutting van eilanden waar achterlangs gevaren kan worden. Desalniettemin wordt er zwaar weer verwacht, vooral rondom Bodø. Er wordt koers gezet naar Trondheim. Waarbij nog wordt opgemerkt dat meerdere schepen van Hurtigruten het reisplan hebben aangepast. Zo is ms Kong Harald op de noordwaartse route is in Tromsø blijven liggen.

Zondagavond 28 januari briefing

Op zondagavond wederom een briefing voor alle passagiers, de komende nacht zullen we zuidwaarts redelijk beschut kunnen varen, morgenochtend wacht weer een traject open zee. Daarom een vervroegd ontbijt in de bistro gelegen op het middenschip, evenals de lunch. Het doel is Trondheim, van een verwacht tijdstip van aankomst kan nog niet worden gesproken. Leven bij het moment.

Zie ook ms Nordnorge schiet te hulp

Øksfjord 70°14′N, 22°22′ E

Skjervøy 70°1′ N, 20°58′ E

Tromsø 69°38′ N, 18°57′ E

Finnsnes 69°14′ N, 17°59′ E

Harstad 68°47′ N, 16°32′ E

De volgende havens zijn vervallen vanwege storm Ingunn

Risøyhamn 68°58′ N, 15°38′ E

Sortland 68°41′ N, 15°24′ E

Storkmarknes 68°34′ N, 14°55′ E (zondag 14:15-15:15)

Svolvær 68°14′ N, 14°34′ E (18:30-20:30)

Stamsund 68°8′ N, 13°51′ E

Bodø 67°16′ N, 14°22′ E

Ørnes 66°52’ N, 13°41′ E

Nesna 66°15′ N, 13°2′ E

Sandnessjøen 66°1′ N, 12°37′ E

Brønnøysund 65°28′ N, 12°13′ E (maandag 15:00-17:25)

Rørvik 64°51′ N, 11°14′ E

Van Harstad naar Rørvik

Halverwege de reis van Kirkenes naar Trondheim werd er overduidelijk storm voorspeld. Met name in het zeegebied bij de Lofoten en op de breedten van Bodø, maar ook noordelijk en zuidelijk daarvan. Windsnelheden van meer dan 40 Knopen ofwel 9 Beaufort waar rekening mee wordt gehouden. De weerkaarten van het KNMI gaven drie, vier opeenvolgende fronten aan. Twee, drie lagedrukgebieden van 970 mBar, en dicht bij elkaar liggende isobaren. Briefings voor de passagiers volgden over aangepast vaarschema, en wat wel en niet te doen. De strategie was deze: voor de nacht van zondag op maandag het zeegebied bij Bodø voorbij. Om verzeild te raken in zeegebied  met windsnelheden van 7 Beaufort, in plaats van 9 Beaufort.

Zeegebied

Vanaf Harstad werd er een andere route gekozen, Svolvær zouden we niet aandoen. Na het uitlopen van één van de fjorden bij Lodingen bereiken wij rond 12.00 uur het open water oostelijk van de Lofoten waar de aanzwellende wind onmiskenbaar was. De lange deining vanuit het zuidwesten, met daaroverheen een toename aan schuimkoppen. We varen recht in de wind, het schip wordt al maar beweeglijker, op open zee nam het schip een aantal maal water over, maar niet dramatisch.

Rustiger vaarwater

De vaarsnelheid over de grond kon gehouden worden op 12 a 14 Knopen, zeker toen de beschutting gevonden kon worden achter de vele rotsachtige eilanden, met name bij het eiland Landegode met de vuurtoren Bjørnøy nabij de aanloop van Bodø. Rond 17.00 uur kwamen we in vlak water, en kon rond 18.00 uur Bodø aan bakboord worden gehouden. In rustig vaarwater hebben we gegeten, een aangepast menu in de bistro midscheeps en sandwiches om mee te nemen, en om de nacht in te gaan. Komende nacht is de verwachting dat de storm echt los gaat barsten. De eerstvolgende bestemming is Trondheim, nog zo’n 22 uur varen bij een behouden vaart van 12 Knopen. Rond 19.15 begint het schip weer beweeglijk te worden. Het scheelt dat onze hut comfortabel gelegen is. Dek 3 van de zeven dekken, tussen het middenschip en het achterschip. Na een relatief rustige nacht vanwege een beschutte route meren we de volgende morgen af in Rørvik.

Rørvik eindbestemming ms Nordnorge

Al een aantal dagen staat er een krachtige storm op de Noordzee voor de kust van Noorwegen. En dat zal de komende dagen nog blijven. Vandaag wederom een update voor alle passagiers. Het was al te zien aan de winkel aan boord, wat zeevast lag opgeslagen lag weer uitgestald. ‘We gaan niet meer naar zee’. De briefing bevestigde de non-verbale communicatie. Per touringcar zullen de passagiers naar Trondheim worden gebracht. Vandaar een binnenlandse vlucht van Trondheim naar Bergen, om daar op de geplande tijd te zijn. Afhankelijk van de beschikbare vluchten een hotelovernachting in Trondheim of Bergen. Tijd om vandaag nog Rørvik te voet te verkennen.

Maandagmiddag 29 januari verlaten de eerste passagiers ms Nordnorge in Rørvik. Het zijn de passagiers die gepland hadden in Trondheim van boord te gaan. Eerlijk is eerlijk, hoe goed de bemanning in de afgelopen dagen ook heeft gehandeld, de stemming onder deze passagiers ervaren wij als bedrukt. Binnen een uur na de briefing hadden zij de koffers gepakt, en stonden nu bij de receptie van het schip, klaar om van boord te gaan. Voor ons als achterblijvers een ander verhaal, wij gaan morgen van boord, maar vanavond vieren wij het Vaarwel-diner. Hoe duidelijk het geleidende element van dat ritueel. Weten dat de reis voorbij is, maar dat wel vieren. Maar voor het zover is gaan we nog de stad in. De benen strekken en uitwaaien na  intensieve ervaringen aan boord.

Moderne architectuur

We zagen twee gebouwen met een opvallende architectuur: het museumgebouw van Rørvik dat van één zijde bekeken wel iets weg heeft van de Opera van Sydney, evenals de Arctische Kathedraal. Je zou er ook de schubben van een vis in kunnen zien, want in het museumgebouw bevindt zich een visserijmuseum. Of de zeilen van vissersboten, dat kan ook. Want ook n Rørvik werd en wordt er geleefd van ondermeer de visserij. Alhoewel waarschijnlijk heden ten dage minder intensief dan voorheen. Wat de kerk betreft, dat lijkt wel een tegenhanger van Tromsø’ IJskathedraal: vierkant maar ook transparant met veel glas.

Haven van Rørvik

Stormwind in Rørvik

Meer dan 40 Knopen wind

Niet geheel onverwacht is er een vervroegd einde gekomen aan de Kustreis met ms Nordnorge van rederij Hurtigruten. Een mooi en sterk schip met een bijzonder vriendelijke bemanning, die toen het erop aankwam professioneel is blijven communiceren met ons als passagiers. Het ‘slecht nieuws-gesprek’ zorgvuldig opbouwend en voortdurend zorgdragen voor een goede sfeer. Ondanks het niet door kunnen gaan van excursies, het overslaan van havens, het aanpassen van de maaltijden, de complicaties van slecht weer. De weersverwachtingen bekijkende denken wij dat er geen betere optie was dan de Kustreis te annuleren in Rørvik. De komende dagen aanhoudend meer dan 40 Knopen wind uit het zuidwesten, het westen en noordwesten. Schip en opvarenden zouden het zwaar te verduren krijgen. Hoe dan ook was het een mooie reis, vol bijzondere indrukken en uitzonderlijke belevenissen.

De volgende havens zijn vervallen vanwege storm Ingunn 

De storm, die de naam Ingunn heeft gekregen, heeft zich snel ontwikkeld en is onderweg naar de Noorse kust. Vooral de westkust in het midden en noorden van Noorwegen krijgt het woensdagavond tot en met donderdag zwaar te verduren. De Noorse weerdienst heeft voor de kustgebieden van Møre en Romsdal en verder langs Trøndelag tot aan Helgeland (inclusief de Lofoten) de hoogste code rood uitgegeven voor extreem harde windstoten tijdens de zeer zware storm (windkracht 11). Zo kunnen er windstoten voorkomen van 170 kilometer per uur en in de bergen zelfs lokaal 200 kilometer per uur. Op zee is er kans op windkracht 12, wat orkaankracht is. Ook wordt er gewaarschuwd voor hoge golven, lawines en aardverschuivingen.

Bron: Weeronline.nl

Trondheim 63° 26′ N, 10° 24′ E (dinsdag 6:30-9:30)

Kristiansund 63°6′ N, 7°43′ E

Molde 62° 43′ N, 7° 10′ E

Ålesund 62° 28′ N, 6° 10′ E

Torvik 62°20′ N, 5°43′ E

Måløy 61°56′ N, 5°7′ E

Florø 61°36′ N, 5°0′ E

Bergen 60°23′ N, 5°19′ E (woensdag aankomst 14:30)

Naar huis, het aandeel van Hurtigruten

Met een touringcar zijn we op dinsdag 30 januari 2024 van de Noorse haven van Rørvik naar de luchthaven van Trondheim gereden, een afstand van 330 kilometer en een reisduur van vijf en een half uur. In Trondheim zijn we direct op het door Hurtigruten geregelde vliegtuig gestapt en naar Bergen gevlogen. Vandaar werden we met een touringcar naar het Thonhotel gebracht voor een overnachting. De volgende dag stond om 12.00 uur een touringcar klaar om ons van het Thonhotel naar de luchthaven terug te brengen. Waarmee Hurtigruten aan haar verantwoordelijkheden heeft voldaan: een tijdige aankomst in Bergen, Noorwegen.

De thuisreis, door ons geboekt

Even over 12.00 uur op woensdagmiddag 31 januari 2024 zien we op de luchthaven van bergen dat er een eerdere vlucht mogelijk is dan onze oorspronkelijke vlucht, direct naar Amsterdam. We begeven ons naar een incheckbalie en het blijkt mogelijk deze eerdere KLM-vlucht te nemen. We geven onze bagage af en begeven ons naar de gate waar Boeing 737-800 met de naam ‘Fuut’ klaar staat. We zien dat onze twee koffers aan boord gaan, en ook wij gaan aan boord. Het is slecht weer vanwege storm Ingunn. Het regent hard en de wind buldert om het vliegtuig heen dat voortdurend staat te schudden. De piloot geeft aan dat we klaar zijn voor vertrek, en dat het opstijgen en het eerste deel van de vlucht turbulent zal zijn, maar dat de verwachting is dat we gaandeweg in rustiger omstandigheden komen. Het vliegtuig wordt naar achteren gereden bij de gate vandaan en de motoren worden gestart.

Probleem

Dan blijft het vliegtuig staan. De voordeur van het vliegtuig gaat open, er komen twee, drie technici aan boord, de piloten maken plaats in de cockpit voor de technici, voorin en achterin het vliegtuig gaan schakelkasten en panelen open, de motoren worden weer stilgezet, een technicus komt nat onder het vliegtuig vandaan. Er was al omgeroepen dat er een ‘technisch item’ verholpen diende te worden, er verstrijkt een periode van twee uur, de stewardessen bieden de passagiers wat te drinken aan, dan komt het hoge woord komt eruit: er is een probleem met het remsysteem dat nu niet kan worden verholpen, er kan niet worden gevlogen. ‘Onze’ Boeing 737-800 wordt daarop teruggereden naar de gate, wij gaan van boord, de bagage wordt uitgeladen, en we staan weer in de vertrekhal.

Omboekingen

Nog staande in de vertrekhal van de luchthaven van Bergen ontvangen we bericht dat we zijn ongeboekt naar morgen. Donderdagmorgen 1 februari 2024 zullen we vliegen met SAS van Bergen naar Stavanger en dan met KLM van Stavanger naar Amsterdam. We boeken wederom een hotelovernachting, nu in het Comforthotel op loopafstand van de luchthaven van Bergen. Zodat we zonder afhankelijk te zijn van touringcar of taxi zelf ons kunnen begeven naar de luchthaven op de tijd die wij willen. Storm Ingunn waait nog altijd rond.

Donderdagmorgen 1 februari 2024 vliegen we met een Embrær 175 van SAS naar Stavanger. Maar met vertraging vanwege technische redenen. Tijdens het afwegen wat te doen blijkt ook de vlucht met KLM naar Amsterdam vertraagd te zijn, dat geeft hoop deze vlucht alsnog te halen. De overstaptijd loopt terug tot een half uur. Maar het mag niet baten, na een turbulente vlucht vanwege storm Ingunn landen, of beter gezegd stuiteren we op de landingsbaan van Stavanger. En ontvangen daar het bericht van SAS omgeboekt te zijn naar Stockholm. Wederom stappen we aan boord van ben Embrær 175 van SAS. Na een drie kwartier verblijven op Stockholm en vliegen we na een winderige start rustig naar Kopenhagen, daar maken we een vloeiende landing in een zonnige omgeving. Daar zien we één van onze koffers ingeladen worden, blijkbaar vervoerd met een ander toestel. Want met hetzelfde vliegtuig waarmee we van Stavanger naar Kopenhagen zijn gevlogen reizen we nu naar Amsterdam. Waar we anderhalf uur later landen.

Samengevat

Om van Trondheim naar Schiphol te reizen zijn wij vijf maal een vliegtuig ingestapt en uitgestapt waarvan er één aan de grond is gebleven. Van Trondheim naar Bergen naar Stavanger naar Kopenhagen naar Amsterdam. En om van Bergen naar Schiphol te reizen drie vluchten op één dag, van Bergen naar Stavanger, van Stavanger naar Kopenhagen, van Kopenhagen naar Amsterdam.

Ironie

De ironie van dit verhaal is dat onze intentie was een expeditiereis te maken met ms Maud van rederij Hurtigruten. Deze reis zou beginnen en eindigen in IJmuiden. Waardoor wij zonder vliegreizen ‘uit en thuis’ zouden zijn. Gebruik makend van eigen vervoermiddelen, en alle procedures van in- en uitchecken, controles en veiligheidsmaatregelen en op luchthavens omzeilend. We hebben niets te verbergen maar we ervaren het wel als complex en tijdrovend. Maar aangezien ms Maud op 21 december 2023 averij heeft opgelopen in stormweer besloten wij als alternatief tot de Kustreis met ms Nordnorge van rederij Hurtigruten. Waarmee een ‘vliegtuig-loze’ reis is geworden een reis met in totaal vijf vluchten. ’De mens wikt, maar … beschikt’. Of zoals een passagier het mooi verwoordde bij de laatste briefing aan boord van ms Nordnorge: ’The answer, my friend, is blowin’ in the wind’.