Pilot, peillood

Loodsen zijn gidsen op het water die de kapiteins en stuurlieden van schepen terzijde staan met hun lokale kennis van het vaarwater. De benaming ‘loods’ is mogelijk afkomstig van de oud-Nederlandse woorden ‘leydtsager, leydsager, leitsager en leitsagher’ waarin de begrippen ‘leiden’ en ‘zeggen’ hoorbaar zijn. Maar ook een herleiding naar het woord ‘loden’ is denkbaar, meer nog naar het ‘peillood’, een loden gewicht waarmee de waterdiepte wordt gepeild.

Pilot, peddel

Een andere verwantschap is die naar een ‘peddel’ en het werkwoord ‘peddelen’. Primitieve scheepsroeren zagen eruit als een ‘peddel’, een benaming afkomstig van het oud-Griekse pḗdon en daaraan verwant pēdōtḗs: ’roerganger’ of ‘stuurman’. In Engels- en Spaanstalige landen wordt het woord ‘pilot’ of ‘pilotos’ gebruikt. Maar ook in het Nederlands taalgebied wordt het Engelse woord ‘pilot’ gebruikt als opschrift voor loodsvaartuigen en als aanduiding van een loodsstation. Bijvoorbeeld ‘Maas Pilot’ op de rede van Hoek van Holland.

Beloodsen en afhalen

Langs de Nederlandse kust maar ook wereldwijd zijn er allerlei loodsen. Zo heb je bijvoorbeeld zee-, rivier- en havenloodsen, ieder met hun specifieke bekendheid en bevoegdheid. Die elkaar ook kunnen overlappen, of elkaar aanvullen. ‘Verkeersbegeleiding op Afstand’ daargelaten is het zaak de loods aan boord te brengen, of wanneer het loodswerk gedaan is van boord te halen. De taak van het loodsvaartuig. Ook dat kan op verschillende manieren, maar om het te houden bij loodsvaartuigen als de Mirfak, de Markab: het beloodsen en het afhalen vond plaats met de loodsjol, op volle zee, pendelend tussen de passerende zeeschepen en de loodsboot. Waarbij de loods enige tijd aan boord verbleef, wachtend op de volgende beloodsing.

Loodsboten Spica (1973) en Rigel (1948)

Een oude ansichtkaart uit Maassluis: de loodsboten  Spica en Rigel in de Maassluise haven. Zusterschepen van de Spica (1973) waren de Fomalhout (1974) en de Altair (1974), deze behoorde tot de S-klasse loodsvaartuigen. De kiel van de Rigel was oorspronkelijk gelegd om te worden tot een ‘Groenlandtrawler’ anex ‘Vorpostenboot’ maar is vanwege de bezetting in de Tweede Wereldoorlog uiteindelijk afgebouwd als loodsboot. Zusterschepen van de Rigel waren de Algol en de Deneb.

Loodsvaartuig Mirfak (1977)

M-klasse loodsvaartuigen

De loodsvaartuigen Mirfak, Menkar en Markab zijn gebouwd in de jaren 1977 en 1978 en behoren tot de zogenoemd M-klasse loodsvaartuigen. Het ontwerp van de M-klasse is een doorontwikkeling van de S-klasse loodsvaartuigen waar de Spica, Altair en Fomalhout uit de periode 1974-1974 toe behoorden. Deze zijn weer voortgekomen uit de plannen van de loodsvaartuigen Wega van 1967 en de jongere Cappella van 1968. Al deze genoemde loodsvaartuigen werden voortgestuwd door een diesel-elektrische aandrijving. Inmiddels zijn deze schepen verkocht naar het buitenland en omgebouwd tot luxe jacht in de Middellandse Zee, expeditievaartuig in de noordelijke Poolstreken, aan buitenlandse marines of particuliere beveiligingsbedrijven tegen piraterij.

S-Klasse loodsvaartuigen 

Alhoewel de silhouetten van S-klasse en M-klasse in grote lijnen overeen komen zijn er wel verschillen tussen de schepen. Zo zijn er verschillen in de accommodaties: bij de S-klasse bevindt de kombuis zich boven de machinekamer, bij de M-klasse is de kombuis aan bakboord tegenover het bemanningsverblijf gesitueerd. Waar op de M-klasse zich de wasmachines en drogers bevinden, daar staan op de S-klasse de koel- en vrieskasten. Ook de airconditioning-ruimten in het voorschip bevinden zich op andere plaatsen, met daarbij een andere indeling van de hutten voor de bemanning. Uiterlijk is het grote verschil het aantal loodsjollen. De S-klasse telt vier jollen, twee aan stuurboord en twee aan bakboord, met iedere jol een eigen sloepenlier/davit. De M-klasse telt twee sloepenlieren/davits en heeft een dekkraan achter de schoorsteen om de reservejol te kunnen hijsen.

Scheepsbouw Lvt Mirfak, Menkar en Markab

A. Vuyk & Zn,  Capelle aan de IJssel

Een bijzondere foto van de eerste sectie van ms Mirfak, de middenmoot waar de machinekamer, het ‘hart’ van het schip zal gaan komen, bestaande uit onder andere de drie Stork Werkspoor Diesel generatoren. In het midden aan de bovenzijde is een vierkante opening te zien. Dit wordt het raam van de MKCP, de over de volle breedte van het schip gesitueerde Machinekamer Controlepost. We kijken hier richting het achterschip de machinekamer in. Links (aan stuurboord’ een deuropening, rechts (aan stuurboord) een donker vlak, ook daar een deuropening. Het ronde gat boven de linkerdeur wordt de nooduitgang vanuit de MKCP. Aan bakboord komt een vergelijkbare nooduitgang maar dan aan direct buiten de MKCP.

Tussen de raamopening en de deuropeningen zijn de kabelkokers te zien om alle bekabeling naar de schakelpanelen door te voeren. Lager tegen het achterschot van deze sectie is ook een opening te zien. Dit zal de toegang worden van de tunnel tussen de vier brandstofbunkers door. Voor deze toegangspoort komt een hydraulisch te openen en sluiten waterdichte schuifdeur. Aan de bakboordzijde is een zware ‘stringer’ te zien, waarlangs een relingwerk gaat komen als gangpad naar de MKCP en waarop de omvormers staan voor de sloepenlieren. Deze vormen de 380 Volt draaistroom om tot gelijkstroom. Ook aan stuurboord bevindt zich deze ‘stringer’.

Uit de geschiedenisboeken van scheepswerf A. Vuyk & Zn.

Op onderstaande foto kijken we vanaf het hoostingdek richting het voorschip. Onder de opening op de voorgrond, voor een goede indruk een dek lager dan het dek waarvan de foto genomen is, bevindt zich de machinekamer, het vierkante raam is wederom dat van de Machinekamer Controlepost (MKCP). Aan bakboord zijn twee deuropeningen te zien, de opening het meest links wordt de waterdichte afsluitbare deur van de kombuis naar de koel- en vriesruimte, de rechterdeur wordt de waterdicht afsluitbare deur van de gang richting het voorschip. Inde takels één van de drie Stork Werkspoor Diesel generatoren voor zowel de voortstuwing als het boordnet.

Havendag Vlissingen

Stuurhuis LVT Mirfak

Diesel Elektrische Voortstuwing

Machinekamer LVT Mirfak

Machinekamerwerkplaats

Hulpmachinekamer LVT Mirfak

Hoofd Elektro Motorkamer LVT Fomalhout 

Technische gegevens

Loodsvaartuig Mirfak

Werf A.Vuijk & Zonen’s Scheepswerf N.V,
Capelle aan den IJssel
Bouwnummer 878
Kiellegging 22 juli 1976
Tewaterlating 4 december 1976
Proefvaart 16 april 1977
Opgeleverd 9 mei 1977

Loodsvaartuig Menkar

Werf A.Vuijk & Zonen’s Scheepswerf N.V,
Capelle aan den IJssel
Bouwnummer 879
Kiellegging 1976
Tewaterlating 1977
In dienst oktober 1977

Loodsvaartuig Markab

Werf A.Vuijk & Zonen’s Scheepswerf N.V,
Capelle aan den IJssel
Bouwnummer 880
Kiellegging 3 juni 1977
Tewaterlating 14 oktober 1977
In dienst 3 augustus 1978

Technische gegevens M-klasse

Lengte Over Alles 59,0 meter
Lengte tussen de loodlijnen 55,73 meter
Breedte Over Alles 10,69 meter
Holte 5,72 meter
Diepgang 3,71 meter
Tonnenmaat 871 bruto, 261 netto
Bunkercapaciteit 78,83 m³
Voortstuwing en vermogen Diesel Elektrisch
3x StorkWerkspoor type DRO 216K 6 cilinder 4-takt dieselgeneratoren 750 omwentelingen per minuut Hoofd Elektro Motor 1.060 kW 250 omwentelingen per minuut Vaart 13 knopen

Stork Werkspoor Diesel DRo216K

Viertakt dieselmotor met en zonder turbodrukvulling
Indirecte inspuiting met Ricardo wervelkamers
Boring 210 mm
Slag 300 mm
Gemiddelde zuigersnelheid bij 900 omw/min 9 meter/seconde
Effectieve druk 13 bar bij 750 omw/min
Compressieverhouding 1:14,7
Slagvolume 10,4 Liter
Ontwerp toerental 720-900 omw/min
Effectief vermogen per cilinder
85 Kw (115 Pk)/cilinder

Dieselelektrische voort- en dwarsstuwing

3 Gelijkstroom Generatoren Smit (Holec) 380 kW
aangedreven door SWD DRo 216 K
3 Draaistroom Generatoren Heemaf 380 Volt 50 Hz 180 kW
aangedreven door SWD DRo 216 K
1 Draaistroom generator Heemaf 380 V, 50 Hz, 83 kW 1.500 omw/min
aangedreven door DAF DU 825 diesel 90 kW 1.500 omw/min
Hoofd Elektro Motor HEM Smit (Holec) 1.060 kW bij 250 omw/min Lips propeller
Boegschroef BS motor Smit (Holec) 304 kW bij 1.200 omw/min Lips propeller

Verschillende jollen

Aanvankelijk waren de Mirfak, Markab en Menkar, gestationeerd in de Rijnmond uitgerust met gele glasvezel versterkte polyester loodsjollen. Deze waren geel van kleur met zwarte berghouten. Aanvankelijk uitgerust met Farymann dieselmotoren die een verstelbare schroef aandreef. Later zijn deze jollen voorzien van Volvo Penta MD 2003 driecilinder dieselmotoren met een vaste schroef.

Onderstaande foto is genomen aan boord van de Mirfak op de rede van Vlissingen, tijdens een uitwisseling met de Scheldemond. Later zijn de oorspronkelijke jollen vervangen voor aluminium ‘snelle jollen’ met jet-aandrijving.

Loodsvaartuigen Wega en Capella

Loodsbooten Wega en Capella kunnen gezien worden als het prototype van de S- en M-klasse loodsvaartuigen. De rompvorm, het silhouet en de diesel-elektrische voortstuwing zouden in de latere loodsvaartuigen terugkeren, maar er waren ook duidelijke verschillen. Zo hadden de Wega einde Capella een groter stuurhuis met aangebouwde accommodatie, met meer maar kleinere ramen aan de voorzijde van het stuurhuis. Ook hadden de Wega en Capella twee masten, in plaats van de ene mast geïntegreerd in de schoorsteen. De achtermast was daarbij voorzien van een hijsspier om de jollen te hijsen. Ook bevond zich bij de nieuwbouw een voor die tijd futuristische brug achter de schoorsteen, met een omloop rond de schoorsteen. De Wega en de Capella oogden daarmee als echte zeeschepen en ‘stoerder’ dan hun zusterschepen.

Scheepswerf A. Vuyck & Zonen
Capelle a.d. IJssel
Kiellegging 2 oktober 1967
Stapelloop 14 maart 1968
Proefvaart mei 1968
Oplevering 23 juli 1968
Bouwnummer 822
Tonnage 887 GrossTon
Lengte over alles 59.34 meter
Lengte tussen de loodlijnen 53,69 meter
Breedte over alles 10,63 meter
Holte 4.71 meter
Diepgang 3.71 meter
Maximum snelheid 16 Knopen
Voortstuwing aanvankelijk 3 x 540 pk Paxman motoren
Voortstuwing na hermotorisering 3 x 600 pk Deutz 8 cilinder
Geïnstalleerd vermogen 1799 Pk/1323 Kw Diesel Elektrisch
Motortype SBA 8M816
Motornummers 7348690 & 734893 & 734894

Uit dienst bij Loodswezen Nederland BV in 2000
In gebruik genomen door de Braziliaanse Marine

Zie ook Loodsboot Castor