Fasen van de Maan
Rond 1675 werd in Engeland de uitvinding van de ankergang gedaan. Een mechaniek waarbij twee haken aan de uiteinden van een arm een daarop vormgegeven tandwiel in bedwang houdt, en daarmee de omtreksnelheid en het toerental regulerend. Rond 1770, een eeuw later begonnen Friese klokkenmakers het mechaniek toe te passen in hun uurwerken. Waardoor de wijzers van de klok dagelijks op twaalf uur komen te staan wanneer de zon recht in het zuiden en op zijn hoogst aan de hemel, met andere woorden boven de horizon staat. Waarbij het raderwerk van de klok zo is ingedeeld dat de maancyclus in zevenentwintig dagen wordt doorlopen.
Maanfasen en Getijden
De maanfasen zijn van invloed op het getij. In de omgeving van Nederland bereikt twee dagen na Nieuwe Maan en Volle Maan ons springgetij met extra hoog en extra laag water. Belangrijk om te weten voor wie aan en op het water de kost verdienen. Of je met je scheepje een kreek nog wel of niet kunt bevaren bijvoorbeeld. Hoe dicht een garnalenvisser zich onder de kust kan begeven. Of wanneer je de boezemwateren wilt spuien, wil dat lukken met de geldende waterstanden. Want rond het Eerste en het Laatste Kwartier is het Doodtij. Met minder rijzing en daling. Vandaar dat uurwerken niet voor de sier of de leut van maanstand aanduiding werden voorzien.
Bijzonderheden
Rond de Noordzee heerst er twee dagen na Nieuwe Maan en Volle Maan springtij. De getijdegolf beweegt zich vrij rond de zuidelijke oceaan rond Antarctica. De uitloper van deze getijdegolf heeft twee dagen nodig om de Noordzee te bereiken.
Springtij, extra hoog en extra laag
De maan cirkelt in ongeveer zevenentwintig dagen rond de aarde. De aarde in ongeveer driehonderdvijfenzestig dagen rond de zon. De aarde in vierentwintig uur om de denkbeeldige aardas. Dit astronomische uurwerk heeft als resultaat dat de zon en de maan soms eenparig met hun aantrekkingskracht de waterstanden op aarde beïnvloeden, met als resultaat springtij. Het is dan extra hoog water bij vloed, en extra laag water bij eb. In de andere periode werken zon en maan minder eenparig, resulterend in doodtij. De verschillen tussen hoog en laag water zijn minder, de getijdegolf is vlakker.
Evenwichtsgetij
De Natuurkundige, sterrenkundige en theoloog Isaac Newton (1642-1727) stelde daarbij ook dat er sprake is van de factor middelpuntvliedende kracht, welke van invloed is op de watermassa’s van de aarde. Waardoor er sprake is van twee getijdengolven, voor te stellen als getijdenbeweging. De ene waterberg aan de zijde van aarde, als gevolg van de aantrekkingskracht van de zon en in meer of mindere mate van de maan.
De andere waterberg daartegenover als gevolg van de middelpuntvliedende kracht, als gevolg van het cirkelen van de aarde en de maan als koppel. Nu is de aarde groter en zwaarder dan de maan. Zouden aarde en maan van gelijk formaat en gewicht zijn, dan zou hun gezamenlijke draaipunt precies tussen aarde en maan in liggen. Newton stelde dat het gezamenlijke draaipunt dichter bij de aarde ligt, weliswaar binnen het aardoppervlak en parallel aan de aardas, maar wel dichter bij de maan. Rond dat draaipunt cirkelend om elkaar heen in hun gezamenlijke baan om de zon. Met als gevolg een waterberg aan de tegenovergestelde zijde van de maan.
Leeftijd van het getij
Nu liggen er op de aarde ook werelddelen waar de waterbergen zich rond bewegen. Uitgezonderd de zuidelijke oceaan rond Antarctica. Daar beweegt zich de getijdegolf regelmatig met de zon en de maan mee. Ware het niet dat de getijdegolf er twee dagen voor nodig heeft om via de zuidelijke en noordelijke Atlantische Oceaan de Noordzee te bereiken. De getijdegolf beweegt zich tussen de continenten van Zuid-Amerika en Afrika, en vervolgens tussen Noord-Amerika en Europa door. Wanneer de getijdegolf van het springtij de Noordzee bereikt, heeft deze een leeftijd van twee dagen.
IJsvrije Noordpool
De regelmaat van de getijden in de Noordzee vindt haar oorsprong dus in de zuidelijke oceaan rond Antarctica. Het zou daarmee de vraag kunnen zijn welke invloed er op de getijdenbeweging zal zijn wanneer er sprake is van een ijsvrije Noordpool. Wanneer de watermassa’s boven Alaska, Canada, Groenland en Rusland zich vrij kunnen bewegen, niet gehinderd door ijsmassa’s. Weliswaar is de zuidelijke oceaan zuidelijk van Zuid-Amerika, Afrika, India en Australië vele malen groter dan de relatief kleine noordelijke ijszee. En toch vraag ik het mij af welke invloed er zal zijn, of de noordelijke watermassa’s een vergelijkbare getijdegolf met zich meebrengen.
Bijzonderheid
Een vraag lijkt mij welke invloed op het getij het zal hebben wanneer de noordelijke IJszee noordelijk van Alaska, Canada, Groenland en Rusland het gehele jaar ijsvrij zal zijn. Of zich een getijdegolf vanuit het noorden kan ontwikkelen.
Lees hier meer over Friese staartklokken
Logboek Datum … Van … naar … Tijd … Postie …°…’…” N/S …°…’…” O/W Koers …° Vaart … Kn Log … Nm Windsnelheid … Windrichting … Barometer … mBar Zicht … Zee … Hoog water … Laag water … Bijzonderheden …
