Vrouw van Stavoren

‘In Stavoren woonde welgestelde koopmansweduwe. Die een schipper en zijn schip erop uitzond om voor haar het “kostbaarste goed ter wereld” te gaan halen.‘ Zo begint de sage van Stavoren. Van dit verhaaltje met een moraaltje bestaan verschillende versies, met min of meer verrassende wendingen. Maar dit is één van de meest vertelde:

‘In Stavoren woonde een welgestelde koopmansweduwe. Die een schipper en zijn schip erop uitzond om voor haar het “kostbaarste goed ter wereld” te gaan halen. De schipper nam zijn taak ter harte en ving de reis aan. Na tal van havens aangedaan te hebben deed hij Danzig (Gdansk) aan, waar hij de mooiste tarwe ontdekte die hij ooit had gezien. Tevreden besloot de schipper deze tarwe mee te nemen voor de koopmansvrouw. In het besef het kostbaarste goed op aarde in het ruim van zijn schip te hebben.

Maar aangekomen terug in Friesland bleek de koopmansvrouw allesbehalve tevreden met het aan land gebrachte graan. En hoewel de armen haar smeekten dit niet te doen, gaf de weduwe de opdracht om de tarwe overboord te zetten en in de Zuiderzee te werpen. Een oude maar wijze man was getuige van wat er gebeurde en sprak de weduwe aan, zeggende: “Uw overmoed zal niet ongestraft blijven! De tijd zal komen dat u het bent die bedelen zal!”’

Us Leaffrouwe

Of het waar gebeurd is? Wie het weet mag het zeggen. Maar over het ontstaan en de betekenis van het verhaal zijn er verschillende verklaringen. Zo ligt er zuidelijk van Stavoren aan de voet van de Roode Klif een ondiepte, genoemd het ‘Vrouwenzand’. Oorspronkelijk heette deze zandbank ‘Het zand van de Vrouwe van Stavoren’. Een verwijzing naar de beschermheilige van het Stavorense klooster Sint Odulfus. De ‘Vrouwe van het zand’ was in het Fries ‘Us Leaffrouwe’ ofwel ‘Onze Lieve Vrouwe’ moeder Maria. Het St. Odulfus klooster heeft zich bevonden daar waar nu het IJsselmeer ligt. Eind twintigste eeuw zijn er nog archeologische onderzoeken geweest, vanwege steenvondsten op de bodem van het IJsselmeer: vermoedelijke restanten van het klooster, een begraafplaats en een verharde weg van het klooster naar Starum.

Vrouwenzand

Maar hoe vroom gedacht ook, de benaming ‘Vrouwenzand’, een zandbank staat niet bepaald voor bescherming of zegen. Een zandbank wil zeggen een verondieping in het vaarwater, vraagt oplettendheid van zeevarenden om niet aan de grond te lopen. Zandbanken kunnen havens ook onbereikbaar maken, waar de ‘Sage van Stavoren’ ook een verwijzing naar is: het verloren gaan van welvaart als gevolg van een zandbank om de hoek. Het verhaal gaat dat de zandbank is ontstaan uit de in zee geworpen tarwe.

Hanzestad

Waarmee de sage ook de verdere geschiedenis van Stavoren onder woorden brengt. Want eens was Stavoren een ‘Hanzestad’. In de ‘Hanzesteden’ woonden handelaren die het ‘Hanzeverbond’ hadden ondertekend, een handelsakkoord bedoeld om de handel te beschermen en te versterken. Aanvankelijk was het een handelsverdrag tussen handelaren in de Duitse havensteden gelegen aan de Oostzee, maar na verloop van tijd sloten ook handelaren uit Denemarken, Nederland, België, Noorwegen, Zweden en Polen zich aan. Handelend in zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden, laken en wat al niet meer verwierven zij welvaart en weelde. Het ontstaan van het Vrouwenzand legde echter de scheepvaart naar en van Stavoren stil, vanwege het verzanden van de haven. Waarop de Friezen van Starum zich wel moesten gaan richten op lokalere inkomstenbronnen: het leven van de visserij en de landbouw. Brood uit het water, en ook van het land. Zoals graan, gerst en tarwe, ‘te min’ naar de mening van het ‘Vrouwtje van Stavoren’.

Stavoren

Hoe dan ook, wij vinden Stavoren één van de leukere havens van het IJsselmeer. Gewoonlijk liggen wij dan in de Buitenhaven, We eten graag een hapje in de Walvis of in de Kruitmolen vlak bij de Johan Friso Sluizen, of bij de snackbar aan de overzijde van de weg. Vandaar lopen we dan zo langs de Schans het stadje in. Een andere wandeling is die langs het strandje aan de IJsselmeerdijk en dan richting de Oude Haven. Even de oude sluis over en dan kom je bij de veersteiger met de Bep Glasius, de veerboot van en naar Enkhuizen.