Educatieve Octant
Het vroeg wat denkwerk, het samenstellen van een illustratief werkend octant voor educatieve doeleinden. Bij het oefenen wordt vaak gewerkt met een kunstmatige horizon, een horizontale lijn op een wand, of door het plaatsen van een waterpas op het meetinstrument, afleesbaar in het vizier. Zo is het mogelijk om zonder een waarneembare horizon in de verte de hoogte van een hemellichaam in booggraden te meten.
Maar voor dit demonstratieve instrument was er een andere uitdaging: geen kunstmatige horizon, maar een kunstmatige zon creëren. Om het mogelijk te maken waar en wanneer de waarnemer zich ook bevind in iedere willekeurige richting een ‘zonnetje te schieten’. Na wat denkwerk is de oplossing gevonden: een ‘zonnetje’ op een plexiglas steun, gemonteerd aan het octant, zo afgesteld dat uit een goede waarneming de gewenste waarde volgt: de breedtegraad van het Waddeneiland Texel. Want daar gaat de octant naar toe. Niet geschikt voor de navigatie, wel voor educatie.
Zonshoogte en hemelbreedte
Wie bekend is met de astronomische navigatie en het instrument bekijkt zal opmerken dat de afleesrand achterstevoren staat aangemerkt. Normaliter bevindt de waarde van 0° zich rechts op de schaal, bij dit instrument dus links. Door de schaal zo in te richten kan direct, uitgaande van een zonshoogte op het middaguur een breedtegraad afgelezen worden. En kan het rekensommetje waarin de gemeten Zonshoogte wordt omgezet in een Hemelbreedte achterwege blijven. Er zijn overigens octanten bekend waarbij de schaal ook zo is ingericht. Om het de zeeman van weleer gemakkelijk te maken. Dus helemaal afwijkend is het niet.
Zonsdeclinatie en Scheepsmiddag
Noemenswaardig is ook dat het verrekenen van de Zonsdeclinatie bij deze achterwege blijft. In de zomer staat rond het middaguur de zon nu eenmaal hoger aan de hemel dan in de winter. En bij dit demonstratiemodel hoeft dus ook niet gewacht te worden op Scheepsmiddag, het moment dat de zon recht in het zuiden door haar hoogste punt gaat. Dus wanneer u op Texel bent en in Oudeschild het museum Kaap Skil bezoekt, dan kunt u binnenkort zelf proberen een ‘zonnetje te schieten’. En dat hoeft dus niet per definitie tijdens de middaglunch. Dat kan op elk moment van de dag en in iedere richting. Kinderlijk eenvoudig.
Zie hier uitleg over Astronomische Navigatie
Zie hier Museum Kaap Skil Texel
