Palmhoutwrak

Op het Burgzand ten oosten van Texel vonden sportduikers een schip uit de zeventiende eeuw met een uitzonderlijk goed bewaarde inventaris. Aangeduid als het Palmhoutwrak. De locatie van het scheepswrak was al bekend sinds 2010, grotendeels nog bedolven onder het zand op de bodem van de Waddenzee. Maar in 2014 bleek dat het  het zand zodanig weggespoeld dat lading, uitrusting en inventaris van het schip bloot kwam te liggen.

Zie De Jurk en het scheepswrak

Museum Kaap Skil Oudeschild

De sportduikers die de vondsten deden noemden het wrak onderling  het Palmhoutwrak, vanwege de tientallen stammen palmhout ofwel buxushout die werden aangetroffen in en rond het zeventiende-eeuwse scheepswrak. De exclusieve, unieke en luxe goederen in het wrak bevestigden dat het een zogenaamde  ‘straatvaarder’ betrof welke rond 1650 op de Reede van Texel schipbreuk moet hebben geleden. De zogeheten ‘straatvaarders’ dreven handel in de Middellandse Zee, voeren door de Straat van Gibraltar richting Italië en verder. De sportduikers hielden de vondsten niet voor zichzelf maar hebben deze kenbaar gemaakt aan scheepsarcheologen. Vandaar zijn de vondsten geconserveerd en overgedragen aan Museum Kaap Skil op Texel. In een tentoonstelling geheel gewijd aan dit zogenoemde Palmhoutwrak zijn indrukwekkende stukken te zien, waaronder het genoemde palmhout, kruiken bestemd voor ondermeer Schiedamse jenever, Delftsblauw serviesgoed, een verguld zilveren pronkbeker, oosterse tapijten en zelfs textiel waaronder een zijden jurk en een met zilver versierde  trouwjurk. Bewaard gebleven door de eeuwenlange ligging onder het zand.

Educatieve Octant

Tot de vondsten van de zeebodem in de Waddenzee behoord ook een octant, een authentiek navigatieinstrument. Tentoongesteld onder de noemer ‘Wereldreis’. De vraag is tot mij gekomen om voor het museum een octant te maken. Niet als exemplaar voor in de vitrine, van ‘kijken mag, aankomen niet’. Maar een octant die de museumbezoekers waaronder ook kinderen mogen proberen, om daarmee ‘een zonnetje te schieten’. Waarbij het de uitdaging was de octant zo logisch en intuïtief mogelijk te laten werken.  Je pakt hem op en begrijpt de bedoeling. Dat is het idee.

Octant in wording

Het begin van de octant, de hardhouten benen zijn onder een hoek van 45° vastgezet door middel van een lipverbinding. Daarna is door middel van een houten lat de afleesboog afgetekend.

Een behoorlijke stap vooruit, de contouren van de octant worden al zichtbaar. De beide benen die eerst nog bestonden uit rechte latten zijn naar de onderrand smaller gemaakt. De afleesrand is met lipverbindingen aan de benen verlijmd. Ook is begonnen met de hardhouten indexarm. Er is overwogen om een messing indexarm te maken maar aangezien hardhout voor handen was hiervoor gekozen.

Vrijwel alle delen zijn hier aanwezig: het frame met de indexarm met daarop de indexspiegel en de horizonspiegel. Voor de horizonspiegel en de kijker (hier nog niet aanwezig) zijn sierlijke uithouders aan het frame  gemaakt. De spiegels zijn in spiegelhouders aangebracht zodat deze goed beschermd zijn tegen stoten. Aan de indexarm is een eikenhouten knop aangebracht zodat duidelijk is dat deze bewogen dient te worden bij het zonshoogte meten. Ook aan de onderzijde van het octantframe zijn twee eikenhouten knoppen aangebracht waarop het instrument rust.

Bijna gereed

En zo heeft de octant vorm gekregen, zo goed als klaar voor museum Kaap Skil op Texel. Waar deze octant een educatief doel gaat dienen. Inderdaad bevinden zich op deze octant geen zonnefilters, die de ogen beschermen tegen het zonlicht. De hoogte meten van andere hemellichamen dan de zon, zoals sterren, planeten en de maan gaat wel. In Museum Kaap Skil gaat ter illustratie gebruik worden gemaakt van van een kunstmatige zon en horizon.