Magnetisch kompas
Het werkingsprincipe van een magnetisch kompas is gebaseerd op het aardmagnetisme. De aardbol heeft een magnetische noordpool en zuidpool, en is omringt door een aardmagneetveld. Dit de aarde omringende magneetveld heeft een beschermende functie ten aanzien van met name zonnestraling. Botsing van deze straling met de magnetosfeer is zichtbaar in het noorderlicht. Een magnetisch kompas is voorzien van magneetnaalden die zich in het horizontale vlak evenwijdig richten naar het magnetisch veld. Een betrouwbaar kompas kan genoemd worden het meest elementaire navigatie-instrument.
Ware noorden
Maar hoe kwalitatief een kompas ook is samengesteld, niet altijd richten de naalden van een kompas zich naar het ware noorden en zuiden. Sterker nog, dat doet het zelden. De Ware Noordpool is aanwijsbaar als zijnde het punt op 90° Noorderbreedte. De Ware Zuidpool op 90° Zuiderbreedte. Een lengtegraad mag daarbij ontbreken.
Magnetische Noorden
Maar op de genoemde punten liggen niet de Magnetische Noord- en Zuidpool. De vormen van de aardbol zijn asymmetrisch. De massa’s van aarde, zeeën, ijskappen, de aardkorst en niet in de laatste plaats de vloeibare kern van de aardbol zijn grillig. Resulterend in magnetische polen die niet gegarandeerd op 90° Noorder- of Zuiderbreedte liggen. Waargenomen is zelfs dat deze zich, al zij het langzaam voortdurend verplaatsen. Met andere woorden, de kompasnaalden richten zich niet naar het Ware Noorden en Zuiden, maar naar het Magnetische Noorden en Zuiden.
Magnetische velden, Variatie
Daarbij doet zich ook voor dat magneetvelden niet via de meest aannemelijke lijnen volgen, maar als gevolg van de asymmetrische massa’s van de aarde zich min of meer meanderend een weg banen, afhankelijk van de plaats op aarde. Ook deze laten de kompasnaalden niet per definitie naar het Ware Noorden richten. Deze aanwijzing van het kompas wordt aangeduid als het Magnetische Noorden. De hoek in booggraden tussen het Ware Noorden en het Magnetische Noorden de Variatie. Die verschilt afhankelijk van de geografische positie op aarde en met de tijd veranderd. Op (zee)kaarten wordt de Variatie en de jaarlijkse verandering aangegeven, oostwaarts of westwaarts.
Kompasnoorden, Deviatie
De kompasnaalden zullen zich richten op het Magnetische Noorden. Mits er geen andere invloeden zijn die inwerken op het magnetische veld. Zoals het scheepsijzer, de massa van motoren en ballast. Maar ook elektromagnetische bronnen. En afhankelijk van de voorliggende koers van het schip. Want het is denkbaar dat het scheepsmagnetisme op een bepaalde koers overeen komt met het aardmagnetisme. Terwijl dat bij een andere koers niet zo is. De invloed uitgeoefend door het scheepsmagnetisme wordt genoemd de Deviatie, positief of negatief.
Miswijzing
De optelsom van de Variatie en de Deviatie wordt genoemd de ‘miswijzing’ van het kompas. De Variatie kan ‘nul’ zijn maar ook westwaarts of oostwaarts zijn. De Deviatie kan eveneens ‘nul’ zijn maar ook plus of min. Het resultaat van de Variatie en de Deviatie laat het kompas het Kompasnoorden aanwijzen, welke af kan wijken van het Ware Noorden. De Variatie is afhankelijk van de plaats op aarde waar men zich bevindt. De Deviatie van het scheepsmagnetisme en de voorliggende koers.
